Shqipëria është një vend me një trashëgimi të jashtëzakonshme historike dhe kulturore, e cila shtrihet përtej monumenteve, kështjellave dhe objekteve të lashta. Një pjesë të rëndësishme të kësaj pasurie përbëjnë kodikët shqiptarë – dorëshkrime të rralla të shkruara përgjatë shekujve, të cilat kanë një vlerë të pazëvendësueshme gjuhësore, fetare, artistike dhe shkencore. Kodikët janë dëshmi të zhvillimit të mendimit dhe kulturës shqiptare, duke reflektuar identitetin shpirtëror dhe intelektual të popullit tonë.

Sot ata konsiderohen jo vetëm si pasuri kombëtare, por si përmendore të kulturës njerëzore, të vlerësuara për origjinalitetin dhe estetikën e tyre të lartë.

Çfarë janë kodikët?

Kodikët janë dorëshkrime të shkruara me dorë në pergamenë ose letër të trashë, të lidhura në formë libri dhe të zbukuruara me elemente artistike. Ato përmbajnë tekste liturgjike, teologjike, filozofike, historike, muzikore dhe gjuhësore.

Karakteristikat kryesore:

• Art i pasur iluminimi dhe ilustrimesh me ngjyra natyrale dhe ar

• Kaligrafi e rafinuar dhe ornamente me vlera estetike

• Ruajtje e gjuhëve të vjetra dhe elementëve kulturorë unikë

Kodikët më të rëndësishëm shqiptarë

Shqipëria ruan rreth 100 kodikë të vjetër, kryesisht të datuar mes shekujve VI–XVIII.

Kodikët e Beratit

Ndër dorëshkrimet më të vjetra dhe më të rëndësishme në Evropën Juglindore.

• Kodikë i Purpurt i Beratit (Beratinus I, shek. VI)
  Shkruar me bojë ari mbi pergamenë purpuri, një ndër kryeveprat e rralla europiane.

• Beratinus II (shek. IX)
  Dorëshkrim ungjillor me vlerë të jashtëzakonshme historike.

UNESCO i ka përfshirë Kodikët e Beratit në programin ndërkombëtar “Memory of the World”.

Meshari i Gjon Buzukut (1555)

Vepra e parë e botuar në gjuhën shqipe, një nga pasuritë më të rëndësishme të kulturës dhe gjuhës sonë kombëtare.

Dorëshkrime të tjera të rëndësishme

• Kodikët e Durrësit, Vlorës, Shkodrës dhe Elbasanit

• Dorëshkrimet e manastireve të Voskopojës

• Dokumente liturgjike nga zona të ndryshme të Shqipërisë dhe Ballkanit

Vlera e kodikëve për kulturën shqiptare dhe botërore

Vlera kulturore dhe shkencore

Kodikët përfaqësojnë një burim unik studimi për historinë fetare, kulturore dhe shoqërore të rajonit dhe dëshmojnë lidhjet e hershme të Shqipërisë me civilizimin europian.

Vlera gjuhësore

Ata dokumentojnë fazat e hershme të gjuhës shqipe dhe të dialekteve të saj, duke ndihmuar albanologët të ndjekin evolucionin e gjuhës.

Vlera artistike

Miniaturat, skenat ikonografike dhe elementet dekorative të kodikëve renditen ndër veprat më të arrira të artit të iluminimit mesjetar.

Ku ruhen kodikët sot?

Koleksionet më të rëndësishme ruhen në:

• Arkivin Qendror të Shtetit

• Bibliotekën Kombëtare

• Muzeun Onufri në Berat

• Qendra muzeale dhe kishtare në Berat, Durrës, Gjirokastër dhe Shkodër

• Institucione kërkimore jashtë Shqipërisë

Një pjesë e koleksioneve është digjitalizuar dhe mund të studiohet online.

Pse kodikët janë “Përmendore të Kulturës Njerëzore”

Kodikët janë një thesar i papërsëritshëm kulturor sepse:

• Ruajnë përmbajtje të rralla me rëndësi globale

• Përfaqësojnë dëshmi unike të historisë së shkrimit dhe besimit

• Paraqesin vepra arti me vlerë të jashtëzakonshme estetike

• Pasqyrojnë identitetin kulturologjik të popullit shqiptar ndër shekuj

Ato janë rrëfime të gjalla të historisë së njerëzimit dhe monumente të llahtarshme të shpirtit krijues.

Kodikët shqiptarë përbëjnë një nga dëshmitë më të fuqishme të vjetërsisë dhe thellësisë kulturore të vendit tonë. Ruajtja, studimi dhe promovimi i tyre është detyrë e çdo institucioni dhe e çdo shqiptari që vlerëson historinë. Këto vepra janë më shumë se dokumente të së kaluarës – ato janë një dritare e hapur drejt rrënjëve dhe identitetit tonë.