A ekzistojnë kode të ngjashme me Kanunin e Lekë Dukagjinit në botë?

Histori |

31 December, 2025

Kanuni i Lekë Dukagjinit është një nga dokumentet më të rëndësishme të së drejtës zakonore shqiptare, i cili ndër shekuj rregulloi jetën shoqërore në shumë zona të veriut të Shqipërisë. Ai përcaktonte rregulla të qarta për nderin, familjen, mikpritjen, pronën, martesën dhe mënyrat e zgjidhjes së konflikteve — duke përfshirë edhe konceptin e diskutueshëm të gjakmarrjes.

Por a është Kanuni një fenomen unik i shqiptarëve?
A ekzistojnë kode zakonore të ngjashme në kultura të tjera të botës?

Përgjigja është po. Shumë shoqëri fisnore, malore dhe me shtet të dobët kanë zhvilluar sisteme paralele drejtësie të bazuara në nder, hakmarrje dhe strukturë fisnore.

Ky artikull paraqet sistemet më të njohura ndërkombëtare që ngjasojnë me Kanunin — duke treguar se fenomeni është më i gjerë se Shqipëria dhe lidhet me modelet e organizimit shoqëror në kushte të caktuara historike.

1. Pashtunwali – Kodi i fisnor i pashtunëve (Afganistan / Pakistan)

Pashtunwali është kodi tradicional i fisit pashtun, i zbatuar prej më shumë se 2.000 vjetësh në zonat malore të Afganistanit dhe Pakistanit. Ai përfshin norma mbi nderin (“Nang”), mikpritjen (“Melmastia”), besën (“Nanawatai”) dhe hakmarrjen (“Badal”).

Ngjashmëritë me Kanunin

Nderi është më i rëndësishëm se jeta.
Hakmarrja për vrasje apo fyerje është detyrim fisnor.
Konfliktet zgjidhen përmes këshillit të pleqve (Jirga), njësoj si pleqësia shqiptare.

Pashtunwali, si Kanuni, funksionon si ligj paralel kur shteti nuk ka autoritet të plotë.

2. Krvna Osveta – Tradita e gjakmarrjes në Malin e Zi, Bosnjë dhe Serbi

Në popujt malazezë dhe sllavë të Ballkanit ka ekzistuar për shekuj tradita e quajtur Krvna Osveta (hakmarrja e gjakut). Familjet dhe klanet detyroheshin të merrnin hak pas një vrasjeje, shpesh duke çuar në luftëra shumëvjeçare klanesh.

Ngjashmëritë me Kanunin

Gjaku lahet me gjak, jo me drejtësi shtetërore.
Hakmarrja kalonte nga brezi në brez.
Zgjidhja kërkonte pajtim solemn përmes pleqve.

3. Kodet fisnore të Kaukazit (Gjeorgji, Çeçeni, Ingushet)

Në Kaukaz, disa popuj ruajnë tradita të fuqishme të nderit dhe hakmarrjes të quajtura Adat.

Ngjashmëritë

Klani (teipi) është më i rëndësishëm se individi.
Vrasja e familjarit kërkon hakmarrje kolektive.
Izolime më të gjata brenda fiseve deri në pajtim.

4. Vendetta – Tradita historike në Itali (Sicili, Kalabri, Korsikë)

Në jug të Italisë, sidomos në Sicili, tradita e “vendetta”-s u bë pjesë qendrore e kulturës lokale, përballë shtetit të dobët.

Elemente të përbashkëta

Nderi familjar mbrohej me armë.
Qark vrasjesh dhe rivalitete klanesh.
Roli i mafias ishte fillimisht zgjidhje paraligjore e konflikteve.

5. Kanunet fisnore të Skocisë së Vjetër (Highlands)

Fisnikëria skoceze, deri në shek. XIX, përdorte sistem të quajtur Blood Feud midis klaneve si McDonald, Campbell dhe MacLeod.

Ngjashmëritë

Besa e fjalës dhe besa e mikut ishte e shenjtë.
Mbrojtja fisnore mbi ligjin.
Vrasjet ndreqeshin vetëm me gjak ose pajtim solemn.

Përse këto kultura zhvilluan kode të ngjashme?

Shkencëtarët shpjegojnë se kode të tilla lindin në kushte të përbashkëta:

Rrethana të ngjashme historike

Zona malore të vështira për t’u kontrolluar nga shteti.
Strukturë fisnore / klanore dhe mungesë e pushtetit qendror.
Vlerat tradicionale mbi nderin, besën dhe identitetin kolektiv.
Drejtësia private si mënyrë mbijetese.

Pra, Kanuni nuk është fenomen vetëm shqiptar — është pjesë e një tradite më të gjerë globale të shoqërive që kanë mbijetuar jashtë autoritetit shtetëror.

Nëse Kanuni sot shihet si trashëgimi kulturore dhe jo si mjet i zbatimit të drejtësisë, krahasimet globale tregojnë se modeli i tij nuk është i izoluar. Tradita të ngjashme ekzistojnë në shumë vende të botës dhe paraqesin një pasuri antropologjike të madhe — por gjithashtu mësime për rreziqet e drejtësisë private dhe ciklit të dhunës.

Në një botë moderne ku drejtësia duhet të bazohet te ligji dhe jo hakmarrja, është e rëndësishme që këto kode të studiohen për historinë e tyre — dhe jo të aplikohen si realitet i sotëm.