Martesa në traditën shqiptare ka qenë gjithmonë më shumë se një lidhje mes dy individëve – ajo ishte një aleancë mes dy familjeve dhe një akt me peshë të madhe shoqërore. Në Kanunin e Lekë Dukagjinit, martesa rregullohej me rregulla të rrepta, ku nderi i familjes dhe vazhdimësia e fisit ishin mbi gjithçka.

Martesa si aleancë

• Martesa shpesh vendosej nga prindërit ose krerët e familjes, dhe jo nga zgjedhja personale e djalit apo vajzës.

• Qëllimi kryesor ishte forcimi i lidhjeve mes fiseve dhe sigurimi i nderit e pasurisë.

• Dashuria nuk konsiderohej si kusht kryesor, por si diçka që mund të lindte pas martesës.

Kushtet e martesës

Kanuni kishte rregulla të qarta për martesën:

• Nderi i vajzës ishte thelbësor; ajo duhej të hynte e “pastër” në martesë.

• Fejesa bëhej shpesh që në moshë të re dhe zgjaste deri në pjekurinë e vajzës.

• Shpenzimet (paja e vajzës dhe dhuratat e dhëndrit) përcaktoheshin sipas marrëveshjes së dy familjeve.

Roli i gruas në martesë

• Gruaja pas martesës konsiderohej pjesë e fisit të burrit.

• Ajo kishte detyrime për të ruajtur nderin e familjes dhe për të rritur fëmijët.

• Kanuni shpesh e vendoste gruan në pozitë të varur, por gjithsesi ajo gëzonte respekt për rolin e saj si nënë e shtëpisë.

Ritet dhe zakonet

• Martesa shoqërohej me ceremoni të pasura, ku këngët, vallet dhe zakonet e mikpritjes kishin vend të veçantë.

• Dita e dasmës ishte një festë jo vetëm për dy familjet, por edhe për krejt fshatin.

• Kanuni kërkonte që dasma të respektonte rregullat e mikpritjes dhe nderit.

Divorci dhe ndarjet

• Sipas Kanunit, ndarja e martesës ishte shumë e vështirë dhe ndodhte vetëm në raste ekstreme.

• Gruaja kishte shumë pak mundësi të largohej nga burri, përveçse në raste dhune ekstreme ose braktisjeje.

Martesa në Kanunin e Lekë Dukagjinit ishte më shumë se një akt personal – ishte një institucion shoqëror, i rregulluar për të siguruar nderin, stabilitetin dhe vazhdimësinë e fisit. Edhe pse shumë nga rregullat e tij sot duken të ashpra, ato pasqyrojnë realitetin e një shoqërie tradicionale ku nderi dhe fjala kishin vlerë më të madhe se çdo ligj i shkruar.