Përpara se të ekzistonin ligjet moderne dhe shteti shqiptar, shqiptarët kishin një kod të fortë zakonesh që drejtonte jetën shoqërore, ekonomike e familjare. Ky ishte Kanuni i Lekë Dukagjinit, i cili për shekuj ishte ligji i pashkruar i shqiptarëve, sidomos në Veri.

Origjina e Kanunit

• I atribuohet Lekë Dukagjinit (shek. XV), por rregullat e tij janë më të vjetra dhe trashëgohen nga kohë shumë të hershme.

• U ruajt brez pas brezi në formë gojore dhe më pas u mblodh e u shkrua nga At Shtjefën Gjeçovi në fillim të shek. XX.

Parimet themelore

Kanuni bazohej mbi disa shtylla kryesore:

• Besa – fjala e dhënë ishte më e fortë se çdo ligj.

• Mikpritja – mysafiri konsiderohej i shenjtë, dhe shtëpia ishte e zotit dhe e mikut.

• Nderi dhe gjaku – ruajtja e nderit ishte mbi gjithçka, dhe shkelja e tij shpesh sillte gjakmarrje.

• Barazia – para Kanunit, të gjithë burrat ishin të barabartë, pavarësisht pasurisë.

Fushat që rregullonte

Kanuni përfshinte rregulla për:

• Familjen dhe martesën

• Pasurinë dhe pronën

• Punën dhe bujqësinë

• Drejtësinë dhe gjyqet popullore

• Gjaku dhe pajtimi

Ky sistem i detajuar i jepte shoqërisë shqiptare një rend të brendshëm, edhe në mungesë të një shteti funksional.

Rëndësia historike

• Kanuni ishte kod identiteti, që ruajti rendin shoqëror të shqiptarëve në kohë pushtimesh.

• Ai pasqyron shpirtin e lirë, mikpritës dhe krenar të shqiptarëve.

• Sot, studiuesit e shohin si një trashëgimi juridike dhe kulturore, megjithëse disa rregulla të tij (si gjakmarrja) janë problematike për shoqërinë moderne.

Kanuni i Lekë Dukagjinit nuk ishte thjesht ligj, por një mënyrë jetese. Ai dëshmon se shqiptarët, edhe pa shtet të organizuar, kishin rregulla të forta morale dhe shoqërore, të cilat i mbajtën bashkë në shekuj.