Dukuri Negativе që Lindën nga Kanuni i Lekë Dukagjinit

Histori |

31 December, 2025

Kanuni i Lekë Dukagjinit përbën një nga kodet më të rëndësishme të së drejtës zakonore shqiptare, i cili për shekuj ka rregulluar jetën shoqërore në zonat e veriut të Shqipërisë. I mbështetur mbi vlera si nderi, besa, mikpritja dhe burrëria, ai u krijua për të mbajtur rendin në mungesë të një shteti funksional.

Megjithatë, përkrah elementeve pozitive, zbatimi praktik i Kanunit ka prodhuar dukuri të shumta negative, të cilat kanë shkaktuar drama njerëzore dhe kanë ndikuar rëndë në zhvillimin shoqëror dhe kulturor të vendit. Në vijim trajtohen disa nga pasojat më problematike të tij.

1. Gjakmarrja – cikël i dhunës së pambarimtë

Një prej aspekteve më të errëta të Kanunit është legjitimimi i gjakmarrjes sipas parimit tradicional “gjak për gjak”. Vrasja e një njeriu kërkonte marrjen e jetës së një anëtari të familjes kundërshtare për të “larë nderin”.

Pasojat kryesore

Konflikti përsëritej brez pas brezi duke krijuar spiralë dhune.
Qindra familje humbnin anëtarët meshkuj, duke çuar në tragjedi njerëzore dhe shkatërrim ekonomik.
Drejtësia private zëvendësonte ligjin, duke dobësuar autoritetin e shtetit.
Në kohët moderne, ndonëse fenomeni është zbehur, ende ekzistojnë familje të ngujuara nga frika e hasmërve në zonat veriore.

Gjakmarrja, në vend të drejtësisë, prodhon vetëm dhimbje, humbje dhe varfëri shpirtërore e ekonomike, duke mos dhënë kurrë një zgjidhje të vërtetë.

2. Izolimi shoqëror dhe humbja e të drejtave bazë

Pasojë direkte e gjakmarrjes është ngujimi, një gjendje ku mashkulli i kërcënuar nuk guxon të dalë nga shtëpia.

Efektet shkatërrimtare

Pamundësia për të punuar, çka dërgon familjet në varfëri ekstreme.
Fëmijët rriten të mbyllur brenda, pa shkollim, pa lojë, pa socializim.
Individët humbin lirinë dhe dinjitetin, edhe pse nuk kanë kryer asnjë faj.
Familjet shpesh detyrohen të emigrojnë për të shpëtuar nga frika.

Izolimi është një formë tragjike e burgimit pa gjyq, që i kthen viktimat e gjakmarrjes në robër të traditës.

3. Diskriminimi i gruas dhe pabarazia gjinore

Në strukturën patriarkale të Kanunit, gruaja shihet si qenie e nënshtruar dhe pa të drejta të plota.

Forma kryesore të diskriminimit

Gruaja s’kishte të drejtë vendimmarrjeje, as në martesë, as në trashëgimi.
Quhej “shakull për me bajtë”, pra një mjet për punë dhe barrë.
Dhuna bashkëshortore tolerohej, madje justifikohej nga Kanuni.
Lindja e vajzës nuk festohej, ndërsa e djalit shoqërohej me të shtëna dhe gëzim.

Edhe pse përjashtohej nga gjakmarrja, kjo ndodhte jo për mbrojtje, por sepse gruaja nuk konsiderohej subjekt nderi, duke e nënvlerësuar totalisht.

4. Shkelja e të drejtave individuale në emër të nderit kolektiv

Në Kanun, nderi i familjes dhe fisit qëndronte mbi të drejtat e individit.

Shembuj të kufizimit të lirisë personale

Martesat pa pëlqim konsideroheshin çnderim dhe ndëshkoheshin rreptë.
Personi që humbiste nderin konsiderohej “i vdekur sipas Kanunit”.
Ndëshkimet ishin kolektive, jo individuale.
Liria personale sakrifikohej për presionin e opinionit të fisit.

Kjo kulturë ka krijuar një traditë të fortë konformizmi social, e cila edhe sot pengon individualizmin dhe emancipimin.

5. Përplasja me shtetin modern dhe ligjin demokratik

Sistemi tradicional i drejtësisë në Kanun bie në kundërshtim të drejtpërdrejtë me ligjin modern shqiptar.

Konfliktet kryesore

Kanuni nxit vetëgjyqësi, ndërsa shteti kërkon drejtësi institucionale.
Ligji aktual e cilëson vrasjen për gjakmarrje si krim të rëndë, të dënueshëm me 30 vjet ose burgim të përjetshëm.
Në vitet 1990 pas rënies së komunizmit, ringjallja e Kanunit shkaktoi dhjetëra viktima për hakmarrje dhe shumë familje u detyruan të ngujohen ose të emigrojnë.

Kanuni sot duhet të shihet si trashëgimi kulturore, jo si mjet funksionimi shoqëror.

Kanuni i Lekë Dukagjinit është pjesë e identitetit historik shqiptar dhe një dokument antropologjik me vlera. Mirëpo, zbatimi i tij praktik ka prodhuar dhunë, izolim, pabarazi, shkelje të të drejtave njerëzore dhe dobësim të shtetit ligjor.

Shqipëria moderne nuk mund të ndërtohet mbi gjakun dhe hakmarrjen, por mbi drejtësinë, barazinë, edukimin dhe pajtimin.
E vërteta është se nderi nuk mbrohet me armë, por me kulturë dhe qytetari.