Në një botë gjithnjë e më të lidhur me internetin, siguria kibernetike nuk është më luks – është nevojë thelbësore. Nga qeveria deri te bizneset lokale dhe individët, të gjithë jemi të ekspozuar ndaj rreziqeve dixhitale që evoluojnë përditë. Por pyetja që shtrohet me urgjencë është: a është Kosova e përgatitur për këto sulme moderne?
Rritja e rrezikut dixhital në Kosovë
Gjatë viteve të fundit, edhe në Kosovë janë shënuar raste të:
-
Sulmeve ndaj institucioneve shtetërore,
-
Shënjestrimit të bizneseve me ransomware,
-
Vjedhjes së të dhënave personale nga platforma të pa mbrojtura,
-
Phishing përmes email-eve dhe rrjeteve sociale.
Shumë sulme nuk raportohen kurrë publikisht, por ekspertët e teknologjisë paralajmërojnë se numri i incidenteve kibernetike është në rritje.
Dobësitë kryesore në sistemin tonë të sigurisë
-
Mungesa e vetëdijes dhe edukimit
-
Shumë individë dhe biznese ende nuk e kuptojnë seriozitetin e kërcënimeve dixhitale.
-
-
Mbrojtje e dobët teknike
-
Përdorimi i antiviruseve të pasaktë ose i pa përditësuar.
-
Sisteme të vjetruara që nuk përditësohen rregullisht.
-
-
Institucione pa protokolle të qarta të reagimit
-
Në rast sulmi, mungon një mekanizëm i qartë dhe i shpejtë për menaxhimin e krizës.
-
Kush janë objektivat më të rrezikuar në Kosovë?
-
Institucionet publike me infrastrukturë të brishtë teknologjike,
-
Bizneset e vogla dhe të mesme, që shpesh nuk kanë as IT mbështetje të dedikuar,
-
Shkollat dhe universitetet, që përdorin rrjete të hapura dhe të pandërgjegjshme ndaj sulmeve,
-
Individët aktivë në rrjete sociale, të cilët shpesh ndajnë të dhëna personale pa kontroll.
A ka reagim institucional?
Kosova ka ndërmarrë disa hapa për përmirësimin e sigurisë kibernetike, përfshirë:
-
Krijimin e Agjencisë për Siguri Kibernetike,
-
Nisma për edukimin e nxënësve dhe qytetarëve mbi përdorimin e sigurt të teknologjisë,
-
Partneritete ndërkombëtare në fushën e sigurisë dixhitale.
Por hapat aktualë nuk janë të mjaftueshëm për të përballuar sulmet moderne që janë gjithnjë më të sofistikuara dhe të automatizuara, sidomos ato të ndihmuara nga inteligjenca artificiale.
Çfarë duhet bërë?
-
Fushata edukimi dhe ndërgjegjësimi në shkolla, institucione dhe media.
-
Investime në teknologji dhe mbrojtje të avancuar për infrastrukturat shtetërore dhe private.
-
Përgatitje e protokolleve për menaxhimin e sulmeve në kohë reale.
-
Bashkëpunim rajonal dhe ndërkombëtar për ndarjen e informacionit dhe përvojave.
Kosova po ecën drejt digjitalizimit, por rritja teknologjike duhet të shoqërohet me investim serioz në sigurinë kibernetike. Në një botë ku sulmi mund të vijë me një klikim, përgatitja nuk është zgjedhje – është domosdoshmëri.
